Nowoczesne samochody wyposażone są w niezliczoną ilość, wszelkiego rodzaju systemów bezpieczeństwa. Pojazdy są programowane w taki sposób, aby ostrzegać kierowcę o nieprawidłowościach jakie w nich występują. Wielu posiadaczy czterech kółek nie jest nawet w pełni świadoma, jak działają i do czego służą poniektóre systemy. Nie ma w tym nic złego, mnogość elektroniki jaką są naszpikowane nasze samochody może przytłaczać. Są jednak systemy ostrzegania, o których lepiej mieć pełną wiedzę, aby odpowiednio dbać o swoje bezpieczeństwo i kondycje naszego pojazdu. Co to jest czujnik TPMS Jednym z nich jest czujnik TPMS, którego skrót rozwija się z angielskiego jako Tire-Pressure Monitoring Systems. Jest on odpowiedzialny za pomiar i kontrolę jednej z najważniejszych właściwości kół samochodowych – ciśnienia TPMS składa się z czterech systemów monitorujących wartość napompowania w każdym kole. Dzięki temu czujnikowi kierowca może zostać poinformowany o występującym niedoborze powietrza w jednym z kół. Pozwoli to na odpowiednio wczesne zainterweniowanie i rozwiązanie problemu zanim spowoduje poważniejsze usterki. Należy bowiem pamiętać, że jazda z niedopompowanym kołem może prowadzić do szybszego zużywania się opon, a także innych komponentów pojazdu. To także pogorszona ekonomia jazdy, ponieważ opony o zbyt niskim ciśnieniu powietrza powodują zwiększenie spalania paliwa. Warto wspomnieć, że czujnik ciśnienia TPMS jest obowiązkowym atrybutem każdego, nowego samochodu, wyprodukowanego od 2014 roku, dopuszczonego do ruchu na terenie Unii Europejskiej. Starsze samochody nie są objęte obowiązkiem dodatkowego montażu owych czujników, jednak istnieje taka możliwość. Czujnik ciśnienia TPMS mierzy ilość powietrza w każdej z opon i na tej podstawie określa czy, w którejś nie jest wymagane dopompowanie. W przypadku wykrycia nieprawidłowości na desce rozdzielczej powinna zapalić się odpowiednia ikonka informująca o niższym niż normalnie ciśnieniu. Symbol TPMS to albo przekrój opony z wykrzyknikiem, albo widok z góry samochodu z odsłoniętymi wszystkimi czterema oponami. Ze względu na różnorakie wytyczne firm oponiarskich i producentów samochodów, lampka ostrzegawcza TPMS nie musi się zapalać, dopóki ciśnienie w oponie nie spadnie o 25 procent poniżej zalecanego przez producenta ciśnienia. Według American Automobile Association jest to znacznie poniżej ciśnienia wymaganego do bezpiecznej jazdy. Wniosek z tego taki: Nie używaj lampki ostrzegawczej TPMS jako substytutu regularnego sprawdzania ciśnienia w oponach i utrzymywania go na zalecanym poziomie. Nie taki jest cel. Rolą pokładowego systemu kontroli ciśnienia w ogumieniu jest ostrzeżenie kierowcy sygnałem dźwiękowym oraz świetlnym. O znaczącym spadku ciśnienia TPMS (w wersji pośredniej) informuje w ciągu maksymalnie 20 min. od przekroczenia granicznej normy. W przypadku droższego systemu bezpośredniego, ciśnienie monitorowane jest na bieżąco, a jego wartość podawana w komputerze pokładowym samochodu. Według badań firmy Schrader International, zajmującej się produkcją systemów TPMS, aż 40 procent kierowców nie rozpoznaje sygnału ostrzegawczego o niskim ciśnieniu opon lub go ignoruje. Natomiast spośród tych, którzy mają świadomość o ostrzeżeniu, aż 21 procent nie robi kompletnie nic, aby wyeliminować to system mający na celu informowanie o znaczącym spadku ciśnienia w oponach. Nie zastępuje on regularnych przeglądów ciśnienia, których prawidłowo należy dokonywać co 10 000 przejechanych kilometrów. Rodzaje czujników TPMS Czujniki ciśnienia opon TPMS mogą działać w dwóch wariantach: BezpośredniPośredniTe pierwsze montowane są bezpośrednio we wnętrzu opony i dostarczają konkretnej odpowiedzi na pytanie o wartość ciśnienia. Drugie zaś wykrywają tylko nagły spadek ciśnienia, a do działania wykorzystują inne czujniki oraz metody pomiaru pośredniego. Oba typy spełniają te same zadania, jednak posiadają znaczące różnice w budowie i zasadzie działania. Stosowane są w zależności od potrzeb i wymogów producenta. Celem takiego podziału jest odpowiednie dostosowanie się do sytuacji w jakich czujniki mają być wykorzystywane, a także jak dokładny ma być prowadzony pomiar. Czujniki mogą różnić się od siebie gabarytami, specyfikacją, rodzajem transmisji czy też sposobem montażu. Czujniki TPMS różnią się również w kwestii tego do jakich marek samochodów mogą być montowane. Bezpośredni czujnik TPMS Czujniki tego typu montowane są bezpośrednio w oponie. W zależności od rodzaju mocowania mogą znajdować się na feldze lub być integralną częścią wentyla powietrznego. Czujnik bezpośredni na bieżąco monitoruje ciśnienie we wszystkich oponach i za pośrednictwem fal radiowych przekazuje informacje do systemu. Dzięki wysokiej częstotliwości pomiarowej, można o wiele dokładniej badać stan ciśnienia i wykryć jego odchylenia chwile po ich wystąpieniu. To znacząco wydajniejsze i miarodajne rozwiązanie, które daje lepszy pogląd na sytuacje jaka zachodzi w oponach. Bezpośrednie czujniki TPMS niepozbawione są wad. W przypadku wizyty u wulkanizatora, w celu wymiany opon, należy poinformować go o tym, że koła wyposażone są w takowe czujniki. W innym przypadku czujnik może zostać łatwo uszkodzony przy demontażu, powodując niemałe, dodatkowe koszty związane z zakupem nowego czujnika. Pośredni system TPMS Jak działa czujnik ciśnienia TPMS z systemem pośrednim? Stosunkowo łatwo. Ten rodzaj czujników najczęściej spotyka się w pojazdach klasy średniej, gdzie stawia się na ekonomię wykonania. Pomiar opiera się na optycznym mierzeniu prędkości koła wykorzystując przy tym systemy ABS oraz ESP. Zmierzone ciśnienia każdego koła są zbierane w odbiorniku i porównywane. Jeśli, któraś wartość, przez dłuższy czas wykazuje inną wartość niż reszta to wyświetlany jest komunikat o zbyt niskim ciśnieniu w oponie. System pomiarowy wykorzystuje również do prowadzenia inspekcji prędkość obrotową kół. Mierzy jak szybko koło się obraca i na tej podstawie wyciąga wniosek czy konieczne jest dopompowanie. Im mniejsze ciśnienie tym mniejsza średnica, a tym samym większa prędkość obrotowa koła, które aby utrzymać tą samą prędkość musi wykonać więcej obrotów. Nowsza generacja tego rodzaju systemu TPMS wykorzystuje inny parametr – wibrację kół. Poza standardowym pomiarem, bada również rezultat zmian obciążeń podczas przyspieszania, hamowania lub pokonywania zakrętów. Pośrednie pomiary czujników TPMS posiadają jedną zasadniczą wadę. Nie porównują ciśnienia w oponie z prawidłowym ciśnieniem jakie powinno się w niej znajdować. Natomiast dokonują pomiaru porównawczego przy założeniu że prawidłowe ciśnienie w oponach już jest. Z racji tego, że wartość wyjściową można kalibrować w każdej chwili i ustawić ją dowolnie, pomiar może być błędny. Czujnik pośredni TPMS poinformuje nas jeśli ciśnienie, w którejś z opon ulegnie zmianie o 20 procent. Może również się zdarzyć, że nie poinformuje nas wcale, ponieważ w sytuacji gdy na przykład powietrze uleci ze wszystkich opon, czujnik nie zauważy różnicy. Względne wartości między kołami nie będą odbiegać od siebie nawzajem, a więc według systemu ciśnienie jest w normie, kiedy tak naprawdę jest niższe niż powinno. Jak wyłączyć TPMS? Niestety jest to całkowicie zależne od producenta samochodu i producenta opon. W dużej ilości przypadków, gdy bateria w czujnikach zaczyna się wyczerpywać na monitorze deski rozdzielczej pojawia się, irytujący kierowców, błąd o niskim ciśnieniu. Z tego względu spora część użytkowników próbuje uporać się z tym problemem i wyłączyć urządzenia. Jednak przez wzgląd na to, że od 2014 roku czujniki TPMS są obowiązkowym atrybutem każdego, nowo wyprodukowanego samochodu, producenci nie dają możliwości ich wyłączenia. Zdarzają się również wyjątki i w instrukcjach do pojazdów niektórych marek można znaleźć dokładny opis poszczególnych kroków potrzebnych do dezaktywacji systemu pomiarowego ciśnienia opon. Jak sprawdzić czujniki TPMS Czujniki TPMS to podsystem samochodowy, który jak każdy inny jego komponent potrzebuje odpowiedniego serwisu. W tym celu warto udać się do profesjonalnego punktu zajmującego się takowym serwisowaniem czujników TPSM. W zależności od typu posiadanych czujników serwis może przebiegać różnorako. Podstawowy przegląd czujników ciśnienia systemów bezpośrednich obejmuje: Podłączenie testera do złącza EOBD i odczytanie pamięci sterownika nie ma błędów, precyzyjny przyrząd skanuje czujnik, aby odczytać z niego informacje np. wysokość ciśnienia jaką widzi, temperaturę oraz stan zeskanowaniu, następuje porównanie informacji ze sterownika do informacji odczytanych z czujników naszym zostaje stan zostaje jakość połączeń oraz czy nie są się, czy odpowiednia wkładka zaworowa jest użyta do odpowiedniego typu zaworu, aby zawór nie ulegał się, czy na każdym zaworze znajduje się odpowiedniego typu kapturek, aby nie dochodziło do degradacji lub zanieczyszczeń podczas Twoje auto wyposażone jest w pośredni system monitorowania ciśnienia, zapytaj w serwisie o inny rodzaj przeglądu, który wymaga specjalistycznego sprzętu. Przegląd dla systemów pośrednich przebiega następująco: Pracownik serwisu podłącza tester do pamięć sterownika ABS, sprawdzając, czy nie ma żadnych błędów i czy system właściwie widzi prędkość obrotową TPMS Zastosowanie TPMS posiada wiele zalet z punktu widzenia bezpieczeństwa i korzyści dla środowiska. To właśnie te aspekty były przesłanką dla UE do prawnego nakazu stosowania tego rozwiązania. Ideą TPMS jest zapobieganie sytuacji, w której samochód będzie poruszał się na oponach ze zbyt niskim poziomem ciśnienia. Długotrwała jazda na oponach ze zbyt niskim ciśnieniem, tuż po silnikach o dużej pojemności, stała się według UE wrogiem numer jeden dla ekonomii jazdy i kondycji środowiska naturalnego. Zarazem system czujników ciśnienia TPMS powinien przyczynić się do zmniejszenia kosztów eksploatacji auta. Wady TPMS Nie da się ukryć, że główne wady obecności TPMS w samochodzie, to te związane z finansami. Korzyści ekonomiczne jakie przeniesie stosowanie systemu monitoringu ciśnienia zostaną skutecznie przysłonięte przez znacznie wyższe koszty związane z obsługą samochodu. Po pierwsze, producenci samochodów z pewnością nie wezmą na siebie kosztów związanych z dodatkowym wyposażeniem nowego auta. Ponadto z pewnością droższe będą również usługi wulkanizacyjne, ponieważ obsługa koła z czujnikiem jest znacznie bardziej problematyczna niż standardowego. Za wadę TPMS można również uznać fakt, że system alarmuje kierowcę późno, bo dopiero, gdy ciśnienie w oponie spadnie poniżej 25 proc. zalecanego poziomu. Ponadto do poprawnego działania, pośredni czujnik TPMS wymaga, aby kierowca pamiętał o ręcznym resetowaniu czujnika przy każdym pompowaniu, lub wymianie koła w celu ustawienia ciśnienia bazowego. Jak wymieniać opony z czujnikami ciśnienia Wymiana opon z czujnikami ciśnienia, jak można się spodziewać, to nie jest kwestia równie łatwa co wymiana opon bez czujników. Przede wszystkim nie należy zapominać, że każdy czujnik jest dedykowany do każdej opony. Z tego względu przy demontażu, a następnie ponownym montażu, nie wolno pomylić ich miejscami. W niektórych instrukcjach samochodowych widnieje dokładny opis, który instruuje jak przekładać opony miejscami, aby zapewnić równomierne zużycie i przy okazji nie doprowadzić do dezintegracji systemu monitorowania ciśnienia TPMS. Ile kosztuje wymiana opon z TPMS? Obsługa koła z czujnikiem TPMS nie jest zupełną nowością na rynku usług wulkanizacyjnych. Luksusowe auta od kilku lat mają na wyposażeniu taki system, a w Renault stosowany jest on już od ponad 10 lat. Renomowane serwisy są zaznajomione z procedurami wymiany ogumienia z systemem monitorowania ciśnienia i potrafią sobie poradzić z resetowaniem czujników, wymianą baterii, czy sprawdzeniem siły sygnału. Wymaga to jednak od serwisów posiadania specjalistycznego sprzętu do kompleksowej obsługi TPMS i poświęcenia dodatkowego czasu. Dlatego wymiana opon z tym systemem TPMS może być nawet o 60 proc. droższa, niż w przypadku koła bez czujników. Usługa wymiany opon wyposażonych w nowy system trwa nieco dłużej i jest bardziej pracochłonna, ponieważ wulkanizator w pierwszej kolejności musi zdiagnozować czujniki ciśnienia powietrza w oponach, a zdejmowanie i zakładanie opon z TPMS na felgi wymaga wprawy i zachowania ostrożności Auto wyposażone w czujnik TPMS wymaga kilku specjalistycznych czynności obsługowych. Czujnik wewnątrz opony może być zamocowany na dwa sposoby – bezpośrednio do felgi, albo razem ze specjalnym wentylem. W przypadku wymiany samych opon (w sytuacji gdy opony letnie i zimowe są montowane na tych samych felgach) należy uważać, aby mechanicznie nie uszkodzić czujnika. Dodatkowo za każdym razem, gdy zdejmujemy opony, należy sprawdzić stan baterii (ewentualnie ją wymienić) i siłę sygnału czujnika. Zaniedbania w powyższych kwestiach i nieprofesjonalne podejście do obsługi kół z czujnikami ciśnienia mogą sprawić, że pomarańczowa kontrolka z symbolem przebitej opony będzie często i bez powodów pojawiać się na tablicy wskaźników, a w rezultacie czujnik TPMS przestanie spełniać swoją funkcję, a zacznie być kolejnym irytującym “gadżetem” w naszym samochodzie.
Moje korzyści 0Mój wózek Lista życzeń Historia Wiadomości Zameldować się Zameldowanie się powiodło Pobierz aplikację, aby otrzymać kupon rabatowy o wartości 3 USD (dotyczy wszystkich pozycji) lub iOS Android Idź na górę
Kup Moduł Ciśnienia Opon Tpms w Czujniki ciśnienia w oponach i programatory TPMS na Allegro.pl. Bezpieczne zakupy w sieci. MODUŁ CZUJNIKÓW CIŚNIENIA OPON Drukuj Strony: [1] 2 ... 5 Do dołu Wątek: Kalibracja/reset czujników TPMS (czujnik ciśnienia w oponach) (Przeczytany 108264 razy) 0 użytkowników i 2 Gości przegląda ten wątek. Jestem po zmianie opon na zimówki. Po tygodniu zapaliła się kontrolka, która najpierw zaniepokoiła, a po sprawdzeniu okazało się, że to czujnik ciśnienia opon. Ktoś to sam kalibrował/resetował? Pamiętam, że przy odbiorze auta sprzedawca mi tłumaczył gdzie jest przycisk i do czego służy, ale za cholerę nie pamiętam kiedy i jak go użyć. Przed dopompowaniem czy po i czy zapłon ma być włączony czy nie. Ktoś? coś w tym temacie?Zmieniałem tylko opony. felgi zostały te same. Zapisane Toyota Verso Premium & Nissan Note I-Way Ten przycisk jest słabo widoczny nad stopami kierowcy. Wciśnięcie go powoduje zapisanie aktualnej wartości ciśnienia jako prawidłowego. Najlepiej nacisnąć ii trochę się przejechać. Wcześniej należy opony napompować do prawidłowej wartości ciśnienia. Zapisane Nexus dzieki. Tak tak przycisk szybko zlokalizowałem bo to akurat jedyne co pamiętałem zrobiłem jak mówisz. Kontrolka zgasła. Dzięki Zapisane Toyota Verso Premium & Nissan Note I-Way CześćA zadowoleni jesteście z działania tych czujników ? W mojej versalce (2016) skalibrowałem sobie po zmianie opon na zimówki na ciśnienie a dzisiaj musiałem dopompować 4 koła bo ciśnienie spadło do 1,6bar. Zgadnijcie czy się kontrolka paliła ? BRLeszek Zapisane Ty nam powiedz. Zapaliła się, czy nie? Zapisane Zastawa, Polonez, Palio Weekend, Corolla Verso, Auris 2 TS W mojej versalce (2016) skalibrowałem sobie po zmianie opon na zimówki na ciśnienie a dzisiaj musiałem dopompować 4 koła bo ciśnienie spadło do 1,6bar. Zgadnijcie czy się kontrolka paliła ? Pytasz prowokacyjnie, więc się nie zapaliła. A zapalić się musiała przy różnicy 0,8 bar. Czegoś tu nie napisałeś do końca szczerze. Może sprawdź na początek rzetelność ciśnieniomierzy, których użyłeś (tego od 2,4 i tego od 1,6). W 4-ch kołach równo spadło Ci ciśnienie o 0,8 ? Zapisane CześćLampka się nie zapaliła. A ciśnienie było 1,6 - 1,5. takie dokładne wskazanie ciśnieniomierza. BRLeszek Zapisane - = Jeśli granicą jest to nie ma jasności, czy ci powinna lampka się zapalić, czy nie - błędy pomiaru mogą być przecież powyżej Spuść sobie trochę więcej powietrza na stacji, sprawdź Zapisane Zastawa, Polonez, Palio Weekend, Corolla Verso, Auris 2 TS U mnie lampka zapala się po spadku ciśnienia o ok. 0,3-0,4 bara. Spadek o 0,8 i brak sygnalizacji, to coś nie tak. TPMS raczej jest OK, natomiast kalibracja mogła być zrobiona kiedyś tam wcześniej na mniejszym ciśnieniu. Łatwo można TPMS sprawdzić: napompować, skalibrować, spuszczać powietrze i obserwować zapalenie lampki. Mnie zastanawia, czy podwyższona temperatura opony też zapali lampkę? Teoretycznie powinno tak być, czujniki wysyłają dane o ciśnieniu i temperaturze. Za bardzo nie ma jak tego sprawdzić, nigdzie też nie znalazłem takiej informacji. « Ostatnia zmiana: 03-01-2017, 15:19:00 wysłana przez KoMarek » Zapisane Tak czytam, czytam - nie mam tychże czujników - i powiem Wam, że strasznie dużo problemów przy strasznie generalnie prostym systemie, który nie tyle pokazuje ciśnienie, ile tylko reaguje na znaczny spadek. Żeby choć był to taki "pełny" system, a tutaj taki prosty i tyle zachodu... Szkoda, że tyle problemów niepotrzebnych. Zapisane Problemy wynikają głównie ze słabej znajomości działania tego systemu, bo jest to dość nowe. Jak dla mnie zadziałanie TPMS oznacza moje zaniedbanie w zakresie regularnego sprawdzania ciśnienia, a nie jakiś kłopot. Szkoda tylko, że TPMS jest związany z dodatkowymi stówkami PLN. Zapisane W czasie niedawnych mrozów zauważyłem że czujniki w Verso nie zareagowały natomiast w Aurisie zapaliła się kontrolka. Po pomiarze było we wszystkich kołach po równo (auto kilkanaście dni przed mrozami wyjechało na nowych zimówkach z salonu). Dopompowałem do i zgasło. W Verso w sumie nie sprawdziłem ciśnienia ale teraz trochę mnie to zastanawia dlaczego jego czujniki nie wyłapały zmian - nie chcę wierzyć ze się nie zmieniało. Zapisane Ja zgłosiłem mój przypadek w ASO ale gość powiedział że jak ze wszystkich kół schodzi równomiernie to lampka ma się zapalić przy 1,5 albo 1,2 nie pamiętam dobrze. Natomiast jak w jednym kole ciśnienie spadnie to od razu się zapali. Leszek Zapisane Panowie mam ten problem od dziś. Poproszę o dokładną procedurę - wciskam przycisk na zapalonym aucie, wyłączonym czy tylko przy przekręconym kluczyku? Jak długo muszę trzymać przycisk? Ile muszę przejechać km żeby kontrolka zgasła? Kombinowałem trochę rano ale podejrzewam, że przejechałem zbyt mały odcinek przed Zapisane Panowie mam ten problem od dziś. Poproszę o dokładną procedurę ...1. Ciśnienie w oponach doprowadzić do prawidłowej wartości (na "zimnych" kołach).2. Włączyć zapłon lub odpalić Przycisnąć przycisk kalibracji (Auris ma w schowku) na kilka sekund, aż lampka kontrolna TPMS na "liczniku" mignie 3 razy i zgaśnie (koniecznie na postoju).4. Instrukcja poleca odczekać kilka minut z włączonym zapłonem. Nie bardzo wiem po co. Jeżeli lampka nie ma zamiaru zamigać i zgasnąć, to coś jest nie tak. Zapisane Drukuj Strony: [1] 2 ... 5 Do góry Częstotliwość. 433 MHz. 340, 00 zł. zapłać później z. sprawdź. 348,49 zł z dostawą. Produkt: System monitorowania ciśnienia w oponach M-Tech TPMS01. dostawa we wtorek. dodaj do koszyka. Homepage Technologia Elektryka i elektronika samochodowa System monitorowania ciśnienia w oponach W tym miejscu znajdziesz pożyteczną wiedzę i ważne wskazówki dotyczące systemów monitorowania ciśnienia w oponach pojazdów. Od końca 2014 roku wszystkie pojazdy są seryjnie wyposażane w system monitorowania ciśnienia w oponach. System ten ostrzega przed zbyt niskim ciśnieniem w oponach i chroni przed nadmiernym zużyciem paliwa oraz uszkodzeniami opon. Osoby zainteresowane techniką znajdą tu wiele szczegółowych informacji na temat wariantów systemu, praktyczne porady dotyczące wymiany kół i ważne wskazówki obowiązujące przy montażu opon. Wskazówka dotycząca bezpieczeństwa Poniższe informacje i porady praktyczne zostały przygotowane przez firmę HELLA w celu zapewnienia profesjonalnego wsparcia dla warsztatów samochodowych. Informacje udostępnione na tej stronie internetowej powinny być wykorzystywane tylko przez odpowiednio wykwalifikowany personel. SYSTEM MONITOROWANIA CIŚNIENIA W OPONACH (TPMS): PODSTAWOWE INFORMACJE Ciśnienie gazu w oponach stanowi ważny czynnik bezpieczeństwa samochodu. Najczęstsze uszkodzenia opon są spowodowane powolną stratą ciśnienia. Kierowcy pojazdów często zauważają to jednak zbyt późno. Zbyt niskie ciśnienie w oponach powoduje zwiększone zużycie paliwa i pogorszenie właściwości jezdnych. Wiąże się z tym również wzrost temperatury opon i ich większe zużycie. W konsekwencji zbyt niskiego ciśnienia może dojść do nagłego rozerwania opony. Oznacza to ogromne ryzyko dla wszystkich pasażerów. Dlatego od listopada 2014 r. wszystkie nowe pojazdy w UE muszą być wyposażone w system monitorowania ciśnienia w oponach (TPMS). Również handel ogólnodostępnymi częściami oferuje różne systemy przeznaczone do doposażania pojazdów. Systemy monitorowania ciśnienia w oponach nadzorują ciśnienie w oponach i temperaturę opon. Systemy TPMS są dostępne na rynku już od dawna, zwłaszcza w pojazdach klasy wyższej. W Stanach Zjednoczonych są one wymagane w nowych pojazdach już od wielu lat. Dlatego każdy warsztat powinien zapoznać się z tym tematem. Już podczas wymiany kół brak wiedzy o tych systemach może spowodować pogorszenie działania systemu TPMS. Istnieją dwa całkowicie różne systemy – bezpośredni i pośredni system monitorowania ciśnienia w oponach. POŚREDNI SYSTEM TPMS: SPOSÓB DZIAŁANIA W przypadku systemów pomiaru pośredniego monitorowanie ciśnienia jest realizowane za pośrednictwem czujników ABS w pojeździe. Sterownik ABS wykrywa spadek ciśnienia w oponie w oparciu o zmieniony obwód toczny. Opona o mniejszym ciśnieniu wykonuje więcej obrotów niż opona o ciśnieniu prawidłowym. Systemy te nie są jednak tak dokładne jak systemy mierzące bezpośrednio. W ich przypadku ostrzeżenie pojawia się dopiero po spadku ciśnienia o ok. 30%. Ich zaletą jest stosunkowo niska cena, gdyż umożliwiają one wykorzystanie wielu istniejących już komponentów pojazdu. Konieczne jest tylko dostosowanie oprogramowania układu ABS oraz dodatkowy wskaźnik na desce rozdzielczej. BEZPOŚREDNI SYSTEM TPMS: SPOSÓB DZIAŁANIA Znacznie dokładniejsze, choć bardziej skomplikowane i droższe, są systemy pomiaru bezpośredniego. Tutaj każde koło wyposażone jest w czujnik zasilany baterią. Mierzy on temperaturę i ciśnienie w oponie, przesyłając te wartości pomiarowe bezprzewodowo do sterownika TPMS lub do modułu wskaźnikowego. Do transmisji sygnału radiowego służy jedna lub kilka anten. Systemy bezpośrednie porównują ciśnienie w oponach z wartością odniesienia zapisaną w sterowniku TPMS. Zaletą tego procesu jest możliwość wykrycia utraty ciśnienia w kilku oponach jednocześnie. Dlatego przy wymianie opon konieczna może być ponowna kalibracja lub ponowne zakodowanie czujników. Inną wadą systemów z pomiarem bezpośrednim jest konieczność wymiany baterii po upływie ok. 5 do 10 lat. Ponieważ w zależności od producenta stanowią one jedną całość z czujnikiem, oznacza to często konieczność wymiany całego zespołu czujnika. Konieczność wymiany baterii jest wystarczająco wcześnie sygnalizowana przez zespół wskaźnikowy, dzięki czemu nie może dojść do nagłej awarii systemu. Przy wymianie kół z oponami letnimi na koła z oponami zimowymi należy zwracać uwagę na zamontowanie dodatkowych lub przemontowanie istniejących czujników. Aby podczas montażu opon nie doszło do uszkodzenia lub wystąpienia zakłóceń, należy przestrzegać kilku ważnych punktów. NA CO NALEŻY ZWRACAĆ UWAGĘ PRZY MONTAŻU KÓŁ I OPON?: PORADY PRAKTYCZNE Przed wymianą kół lub opon należy zawsze zwrócić uwagę na to, czy pojazd jest wyposażony w system TPMS. Można to rozpoznać np. po wielobarwnych wentylach, wielobarwnych zakrętkach wentyli, symbolu w zestawie wskaźników lub dodatkowym module wskaźnikowym (w przypadku systemów doposażonych). Dobrze jest spytać klienta o system TPMS już w chwili przyjmowania pojazdu do warsztatu i zwrócenie mu uwagi na związane z nim specjalne wymagania. W przypadku aktywnych systemów należy zwrócić uwagę na następujące punkty: Przy demontażu opon łyżkę można zakładać po obu stronach opony tylko po stronie przeciwległej do wentyla (ilustracja 1). Przy zakładaniu opony głowicę montażową wsuwać ok. 15 cm za wentylem (ilustracja 2). Unikać działania jakiejkolwiek siły na czujnik. Do demontażu i montażu opon dozwolone jest powlekanie obrzeża opony i krawędzi obręczy tylko preparatem montażowym lub roztworem mydła. Stosowanie pasty montażowej może spowodować zaklejenie powierzchni filtracyjnej układu elektronicznego czujnika. Czujnik można czyścić tylko suchym, niepozostawiającym włókien czyściwem. Nie wolno stosować sprężonego powietrza, środków czyszczących i rozpuszczalników. Przed montażem nowej opony sprawdzić, czy zespół czujnika nie jest zanieczyszczony lub uszkodzony i czy jest dobrze zamocowany. Wymienić wkład wentyla lub wentyl (w zależności od wymogów producenta), zachować wymagany moment dokręcający. Po zakończeniu montażu przeprowadzić ewentualną kalibrację lub ponowne kodowanie przy zimnych oponach. Dodatkowo przestrzegać wymogów producenta pojazdu i systemu. Ze względu na to, że na rynku istnieje szereg systemów różnych producentów, należy w miarę możliwości przestrzegać instrukcji montażu wydanej przez właściwego producenta. Ilustracja 1 Ilustracja 2 SYSTEMY MONITOROWANIA CIŚNIENIA W OPONACH (TPMS): PRZEGLĄD System Producent Opis Zastosowanie TSS Beru Tire Safety System – bezpośrednio mierzący TPMS z czterema oddzielnymi antenami Audi, Bentley, BMW, Ferrari, Land Rover, Maserati, Maybach, Mercedes, Porsche, VW, pojazdy użytkowe SMSP Schrader, dystrybucja w Niemczech: Tecma Bezpośrednio mierzący TPMS z jedną anteną centralną Citroen, Opel, Peugeot, Renault, Chevrolet, Cadillac DDS Continental Teves Deflection Detection System – pośrednio mierzący TPMS BMW, Mini, Opel TPMS Continental Teves Tire Pressure Monitoring System – bezpośrednio mierzący TPMS Opel VDO BMW, Citroen, Fiat, Ford, Honda, Hyundai, Infiniti, Jaguar, Jeep, Kia, Lada, Lancia, Land Rover, Mazda, Mercedes Benz, Mini, Mitsubishi, Nissan, Peugeot, Renault, Suzuki, Tesla, Volkswagen, Volvo Warn Air Dunlop Pośrednio mierzący TPMS BMW, Mini Tire Guard Siemens VDO Bezpośrednio mierzący TPMS z czujnikiem zintegrowanym trwale w oponie, bez baterii Renault Smar Tire Dystrybucja: Seehase Bezpośrednio mierzący TPMS przeznaczony do doposażania Uniwersalny X-Pressure Pirelli Bezpośrednio mierzący TPMS przeznaczony do doposażania Uniwersalny Road Snoop Nokian Bezpośrednio mierzący TPMS przeznaczony do doposażania Uniwersalny Magic Control Waeco Bezpośrednio mierzący TPMS przeznaczony do doposażania Uniwersalny Bez gwarancji TIRE SAFETY SYSTEM (TSS) BERU: WSKAZÓWKI WARSZTATOWE System TSS firmy Beru jest montowany seryjnie przez wielu producentów pojazdów, a ponadto jest dostępny jako osprzęt dodatkowy bądź przeznaczony do doposażania. Firma BMW nazywa system Beru „RDC” (Reifen Druck Control = system kontroli ciśnienia w oponach), natomiast w samochodach Mercedes i Audi jest on nazywany „systemem monitorowania ciśnienia w oponach”. Składa się on z czterech (lub pięciu w przypadku dodatkowego monitorowania koła zapasowego) wentyli aluminiowych, modułów elektronicznych kół (czujników kół), anten i sterownika. Moduł elektroniczny koła i wentyl są montowane w obręczy. Odbiorniki radiowe znajdują się w nadkolach. W przypadku systemów montowanych seryjnie, moduł wskaźnikowy jest zintegrowany w zespole wskaźników. Ilustracja 1 pokazuje poszczególne elementy systemu: Moduł elektroniczny koła (1) Moduł elektroniczny koła z wentylem opony (2) Zatrzaski mocujące (3) Antena (4) Sterownik (5) W przypadku systemów doposażonych montowany jest oddzielny moduł wskaźnikowy. Podczas demontażu i montażu kół bądź opon należy przestrzegać wymienionych wyżej punktów. Moduł elektroniczny koła należy wymienić w razie stwierdzenia widocznych uszkodzeń obudowy lub zanieczyszczenia powierzchni filtracyjnej. Kompletny wentyl wymieniać w następujących przypadkach Wymiana modułu elektronicznego koła. Poluzowana śruba samozabezpieczająca (Torx) lub nakrętka złączkowa wentyla (nie dokręcać). Punkty mocowania modułu elektronicznego koła odstają na ponad milimetr. Montaż modułu elektronicznego koła oraz wentyla opony ułatwia ilustracja 2: Przełożyć samozabezpieczającą śrubę mocującą (1) przez obudowę modułu elektronicznego koła (2) i wkręcić w wentyl na dwa do trzech obrotów. Przełożyć wentyl (3) przez odpowiedni otwór w obręczy, założyć podkładkę dystansową (4) i dokręcić nakrętkę złączkową (5) do momentu kontaktu z powierzchnią przylgni. Wsunąć trzpień montażowy (7) w otwór promieniowy wentyla i dokręcić nakrętkę złączkową momentem 3,5 do 4,5 Nm. Wyciągnąć trzpień montażowy, w przeciwnym razie nastąpi uszkodzenie opony w trakcie dalszego montażu. Lekko docisnąć moduł elektroniczny koła do łoża obręczy. Punkty przylegania muszą dokładnie przylegać do łoża. Następnie dokręcić śrubę mocującą momentem 3,5 do 4,5 Nm. Po zakończeniu montażu opony wkręcić na wentyl zakrętkę (6). Ilustracja 1: 1 moduł elektroniczny koła, 2 moduł elektroniczny koła z wentylem opony, 3 zatrzaski mocujące, 4 antena, 5 sterownik Ilustracja 2: 1 samozabezpieczająca śruba mocująca, 2 obudowa modułu elektronicznego koła, 3 wentyl, 4 podkładka dystansowa, 5 nakrętka złączkowa, 6 zakrętka wentyla, 7 trzpień montażowy Po wymianie kół lub opon, zamianie pozycji kół, wymianie czujników kół lub świadomej zmianie ciśnienia w oponach (np. przed pełnym obciążeniem pojazdu), system TSS przejmuje nowe wartości ciśnienia. W tym celu wszystkie opony muszą zostać napompowane pod wymaganym lub specjalnie wybranym ciśnieniem. Po naciśnięciu przycisku kalibracji wartości zostają zapamiętane. System sprawdza następnie, czy wartości ciśnienia są wiarygodne (np. w oparciu o ciśnienie minimalne lub różnice pomiędzy lewą i prawą stroną). Jeżeli np. w ramach sezonowej zmiany opon koła są transportowane w bagażniku pojazdu, znajdują się one w zasięgu sterownika. Gdy wymieniane koła były już przyporządkowane do systemu, sterownik zamiast typowych czterech (bądź pięciu z kołem zapasowym) otrzymuje teraz osiem lub dziewięć sygnałów. W takim przypadku system informuje, że „jest niedostępny”. Taki sam efekt może wystąpić, gdy w pobliżu znajdują się wyjęte koła lub koła innego pojazdu wyposażonego w system TPMS. Należy również zwrócić uwagę klienta na konieczność ponownej kalibracji systemu w takiej sytuacji. Kalibracja seryjnego systemu TSS zależy od rodzaju pojazdu. Odpowiednie instrukcje można znaleźć na stronach internetowych firmy Beru. WSKAZÓWKA PRAKTYCZNA Jeżeli koło zapasowe jest monitorowane przez system TPMS, to po demontażu należy je zamontować dokładnie w tej samej pozycji, w której znajdowało się przed demontażem. Zwłaszcza w ramach przeglądu bądź po sprawdzeniu ciśnienia w oponach, np. w przypadku samochodów BMW E60 i E65 należy zwrócić uwagę, by po zamontowaniu koła zapasowego wentyl opony znalazł się ponownie w pozycji godziny 9. Tylko w tej pozycji odbiornik wykrywa sygnały nadajnika. System SMSP firmy Schrader stosują zwłaszcza producenci francuscy. Różni się on faktem posiadania tylko jednego odbiornika radiowego (anteny). Pozycje kół rozróżnia się na podstawie kolorowego oznakowanie wentyli. Zielony pierścień = lewy przód Żółty pierścień = prawy przód Czerwony pierścień = lewy tył Czarny pierścień = prawy tył Po montażu opon lub po wymianie czujnika konieczne może być zakodowanie czujników, jeżeli jedna z anten nie rozpoznała różnych miejsc montażu kół lub nastąpiło przerwanie połączenia bezprzewodowego. Ze względu na fakt, że układ elektroniczny tego systemu mierzy ciśnienie podczas postoju pojazdu tylko co 15 minut i przesyła wartości pomiarowe do sterownika tylko raz na godzinę, oprócz testera diagnostycznego do kodowania potrzeby jest też tak zwany „aktywator wentyli”. Wzywa on bezprzewodowo czujniki do przesłania wartości pomiarowych do sterownika. Testery diagnostyczne, jak np. mega macs 77 firmy Hella Gutmann, są również w stanie odczytywać pamięć usterek oraz rzeczywiste wartości systemów TPMS i kasować ewentualne kody usterek. Ponadto, wiele systemów samochodowych dostarcza cyfrowych wartości pomiarowych w postaci parametrów do szybkiej diagnostyki. Parametry wskazują aktualny stan lub wymagane i rzeczywiste wartości komponentu. Tutaj można na przykład wywołać informacje o aktualnym ciśnieniu w oponach. W zależności od modelu samochodu i systemu, z informacji o pojeździe można pobrać dodatkowe wskazówki dotyczące serwisowania i naprawy. Zakres badania i dostępnych funkcji mogą się różnić w zależności od marki pojazdu i są zależne od konfiguracji sterownika. Prezentacja ciśnienia w oponach - parametry w Audi TT Informacje dotyczące naprawy VW Passat WSKAZÓWKA PRAKTYCZNA Po demontażu kół (np. podczas naprawy hamulców) konieczne jest ich ponowne zamontowanie w tym samym miejscu, z którego zostały wymontowane. W przeciwnym razie może dojść do błędnych wskazań w systemie TPMS (np. Renault Laguna 2). Prawie wszystkie systemy monitorowania ciśnienia w oponach przesyłają dane na częstotliwości 433 MHz. To pasmo częstotliwości jest jednak wykorzystywane także przez inne urządzenia radiowe, słuchawki bezprzewodowe, instalacje alarmowe czy napędy bram garażowych. Należy o tym pamiętać w razie wystąpienia zakłóceń systemu TPMS. Aktualne trendy rozwojowe skupiają się na małych, nieposiadających baterii systemach aktywnych (wykorzystujących technologię transponderową), które są tylko wklejane w osnowę opony lub integrowane w oponie. Te systemy pracują w paśmie 2,4 GHz, znacznie mniej czułym na zakłócenia i oprócz wartości temperatury oraz ciśnienia mogą przesyłać dodatkowe informacje np. o stanie jezdni czy parametrach zużycia. Systemy monitorowania ciśnienia w oponach stały się dziś tak samo nieodzownym elementem wyposażenia pojazdów, jak układ ABS czy klimatyzacja. Niezależnie od stosowanej technologii monitorowania nie należy jednak zapominać o jednym. System TPMS nie koryguje samoczynnie ciśnienia w oponach oraz nie informuje ani o wieku, ani o głębokości profilu opony. Dlatego również w przyszłości konieczne będzie regularne sprawdzanie opon jako najważniejszego połączenia pomiędzy pojazdem a nawierzchnią drogi. Bezpośredni system monitorowania ciśnienia w oponach - na przykładzie samochodu Mercedes-Benz W212 E350: Wskazówki serwisowe Poniższe informacje są pokazane na przykładzie samochodu Mercedes-Benz W 212 E350 z bezpośrednim systemem monitorowania ciśnienia w oponach. W tym samochodzie czujniki są zainstalowane na wszystkich czterech kołach i przesyłają sygnał ciśnienia w oponach do nadrzędnego sterownika. System monitoruje ciśnienie w oponach na podstawie danych z czujników prędkości obrotowej kół. W przypadku wykrycia spadku ciśnienia w oponie, kierowca jest ostrzegany optycznie na wyświetlaczu wielofunkcyjnym w zestawie wskaźników za pomocą komunikatu "Spadek ciśnienia w oponach". Pokazywanie ciśnienia w oponach na wyświetlaczu wielofunkcyjnym Włącz zapłon Tak długo wciskaj przycisk wyboru systemu "Strzałka w prawo" na kole kierownicy, aż na wyświetlaczu pokaże się SERVICE (ilustracja 1). Potwierdź wprowadzenie za pomocą "OK". Naciśnij przycisk "Strzałka na dół", aż na wyświetlaczu pokaże się "Ciśnienie w oponach" (ilustracja 2). Potwierdź wprowadzenie za pomocą "OK". Wyświetlacz pokaże aktualne ciśnienie w każdym kole (ilustracja 3). Jeżeli pojazd nie poruszał się przez dłuższy czas przed kontrolą, to na wyświetlaczu pokaże się "Wskazanie ciśnienia w oponach pojawi się po kilku minutach jazdy". Ilustracja 1: Tak długo wciskaj przycisk wyboru systemu "Strzałka w prawo" na kole kierownicy, aż na wyświetlaczu pokaże się SERVICE. Ilustracja 2: Naciśnij przycisk "Strzałka na dół", aż na wyświetlaczu pokaże się "Ciśnienie w oponach" Ilustracja 3: Wyświetlacz pokaże aktualne ciśnienie w każdym kole Ustawianie i zapisywanie ciśnienia w oponach w systemie Podstawowe ustawienie wartości ciśnienia w oponach należy przeprowadzić w systemie w następujących przypadkach: Został aktywowany komunikat ostrzegawczy z systemu monitorowania ciśnienia w oponach. Ciśnienie w oponach zostało zmienione lub ustawione. Opony lub koła zostały zamienione miejscami lub wymienione. Akumulator jest odłączony lub wymieniony. Na wyświetlaczu pojawiają się następujące komunikaty ostrzegawcze: "Skoryguj ciśnienie w oponach" Ciśnienie w co najmniej jednej oponie jest zbyt niskie i wymaga okazjonalnie uzupełnienia "Sprawdź opony". Ciśnienie znacznie spadło w jednej lub więcej opon "Uwaga, opony są uszkodzone" Ciśnienie gwałtownie znacznie spadło w jednej lub więcej opon Proces inicjalizacji Ustaw pojazd w bezpiecznym miejscu i zaciągnij hamulec awaryjny lub postojowy. Sprawdź ciśnienie w oponach na wszystkich czterech kołach w stanie zimnym zgodnie z instrukcjami producenta i w razie potrzeby skoryguj je. Włącz zapłon. Tak długo wciskaj przycisk wyboru systemu "Strzałka w prawo" na kole kierownicy, aż na wyświetlaczu pokaże się SERVICE. Potwierdź wprowadzenie za pomocą przycisku "OK". Naciśnij przycisk "Strzałka na dół", aż na wyświetlaczu pojawi się żądanie "Monitorowanie ciśnienia w oponach aktywne". Potwierdź wprowadzenie za pomocą przycisku "OK". Na wyświetlaczu zostaje pokazane "Ciśnienie w oponach teraz OK?" (ilustracja 4). Wybierz "Tak" i potwierdź. Na wyświetlaczu pojawi się "Uruchomiono ponownie system monitorowania ciśnienia w oponach". System sprawdza ciśnienia w oponach po kilku minutach jazdy, a następnie zapisuje je jako nowe wartości odniesienia. Alternatywnie ustawienie podstawowe można przeprowadzić za pomocą odpowiedniego przyrządu diagnostycznego. System monitorowania ciśnienia w oponach rozpoznaje automatycznie po zakończeniu procesu adaptacji. Ilustracja 4: Na wyświetlaczu zostaje pokazane "Ciśnienie w oponach teraz OK?" Wskazówka dotycząca konserwacji W tym modelu samochodu, ciśnienia w oponach zalecane przez producenta pojazdu są podane na naklejce w pokrywie wlewu paliwa lub w instrukcji obsługi. W przypadku ustawienia i aktywacji nieprawidłowego ciśnienia w oponach, system monitoruje wadliwą wartość ciśnienia! System monitorowania ciśnienia w oponach może działać w ograniczony lub opóźniony sposób w następujących przypadkach. W pojeździe zostały zainstalowane łańcuchy przeciwśnieżne Pojazd porusza się po luźnym podłożu Pojazd ciągnie przyczepę z dużym ładunkiem Sportowa jazda, silne przyspieszanie lub hamowanie na krętej drodze Jednostronne obciążenie z powodu przeładowania jednej strony pojazdu Wskazówka! W tym zakresie należy zawsze przestrzegać odpowiednich instrukcji serwisowania oraz napraw producenta pojazdu! Pośredni system monitorowania ciśnienia w oponach - na przykładzie samochodu Mazda CX-5: Wskazówki serwisowe Poniższe informacje są pokazane na przykładzie samochodu Mazda CX-5 z pośrednim systemem monitorowania ciśnienia w oponach. System rejestruje ciśnienie w oponach ze wszystkich czterech kół. Sterownik ABS wykorzystuje dane z czujników prędkości obrotowej kół do określenia ciśnienia w oponach. W przypadku wykrycia spadku ciśnienia w oponie, kierowca jest ostrzegany optycznie i akustycznie. Aby zapewnić prawidłowe funkcjonowanie, system musi zostać zainicjowany z zalecanym ciśnieniem w oponach. Ustawianie i zapisywanie ciśnienia w oponach w systemie System należy ponownie zainicjować w następujących przypadkach. Ciśnienie w oponach zostało skorygowane. Opona została wymieniona. Koła zostały zamienione miejscami. Sterownik ABS został wymieniony lub odłączony. Akumulator został odłączony lub wymieniony. Świeci się lampka ostrzegawcza systemu monitorowania ciśnienia w oponach Proces inicjalizacji Ustaw pojazd w bezpiecznym miejscu i zaciągnij hamulec awaryjny lub postojowy. Sprawdź ciśnienie w oponach na wszystkich czterech kołach w stanie zimnym zgodnie z instrukcjami producenta i w razie potrzeby skoryguj je. Włącz zapłon. Tak długo trzymaj wciśnięty przycisk SET, aż lampka ostrzegawcza TPMS w zestawie wskaźników błyśnie 2 razy i rozlegnie się akustyczne ostrzeżenie (ilustracja 5). Na wyświetlaczu zostaje pokazane "Zainicjowano monitorowanie ciśnienia w oponach" (ilustracja 6). Następnie przeprowadzić jazdę próbną, aby zakończyć procedurę. Uwaga! W tym modelu samochodu, ciśnienia w oponach zalecane przez producenta pojazdu są podane na naklejce umieszczonej na lewym słupku B lub w instrukcji obsługi. Ponieważ w tym pojeździe nie ma zainstalowanych czujników TPMS, koła zimowe można adaptować na tej samej zasadzie. Przyczyny awarii Ponieważ system rejestruje zmiany stanu opon, komunikat ostrzegawczy może zostać wyświetlony w następujących przypadkach. Ciśnienie w oponach zostało ustawione znacznie ponad zalecaną wartość Zestawienie kół i opon nie spełnia specyfikacji podanej przez producenta pojazdu Zastosowanie koła dojazdowego lub łańcuchów przeciwśnieżnych Agresywna jazda, silne przyspieszanie lub hamowanie na krętej drodze Jednostronne obciążenie z powodu przeładowania jednej strony pojazdu Wskazówka! W tym zakresie należy zawsze przestrzegać odpowiednich instrukcji serwisowania oraz napraw producenta pojazdu! USTAWODAWSTWO UE W ZAKRESIE KONTROLI CIŚNIENIA W OPONACH: WARTO WIEDZIEĆ 10 marca 2009 r. Parlament Europejski w Strasburgu oficjalnie zatwierdził wniosek dotyczący rozporządzenia Komisji (WE nr 661/2009) w celu ułatwienia homologacji pojazdów silnikowych w Europie. Rozporządzenie to przewidywało obowiązkowe wprowadzenie sprawdzonych już technologii, między innymi systemów monitorowania ciśnienia w oponach (TPMS). „Pojazdy kategorii M1 / M1G wyposażone są w precyzyjny system monitorowania ciśnienia w oponach, który w razie potrzeby jest w stanie uprzedzić kierowcę przebywającego wewnątrz pojazdu o spadku ciśnienia w dowolnej oponie, co ma znaczenie dla optymalnego zużycia paliwa oraz bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wdrażanie tego rozporządzenia następowało stopniowo: od listopada 2012 r. wszystkie nowo homologowane typy pojazdów musiały być wyposażone w system monitorowania ciśnienia w oponach, a od listopada 2014 r. wymóg ten dotyczy już wszystkich nowo rejestrowanych pojazdów. Te cztery kółka na wyświetlaczu nawigacji czy radia ,wyświetlają OK. ciągle. Przy błędzie czujników terz jest OK. Re: ( Citroen C4 ) Czujniki ciśnienia opon. Albo jakiś czujnik wariuje, kończy się np. bateria, ale tego można dowiedzieć się dopiero po podłączeniu pod interfejs diagnostyczny. 2022 Wszystkie prawa zastrzeżone, powielanie informacji zawartych na tej stronie zabronione. Właściciel serwisu: , ul. Wiśniowa 36, 64-000 Kościan Operatorzy płatności . 116 235 352 70 346 286 421 210